33 lata temu ognisty smok pożarł 5500 hektarów Puszczy Noteckiej

Zbliża się 33. rocznica pożarów Puszczy Noteckiej, jednego z największych w Europie obszarów wydm porośniętych litymi borami sosnowymi. W dużej mierze ten jednorodny drzewostan sosnowy przyczynił się do rozmiaru spustoszeń powstałych w wyniku pożarów 2 czerwca i 10 sierpnia 1992 roku.

Od początku czerwca 1992 roku z nienotowaną wcześniej częstotliwością wybuchały pożary lasów, m.in. spowodowane panującą w tym czasie suszą. 2 czerwca całkowita powierzchnia objęta pożarem wyniosła 573 ha. Ponad miesiąc trwały prace uprzątania i odnawiania.

Niedługo później przyszły kolejne zniszczenia w lasach puszczy, spowodowane drugim wielkoobszarowym pożarem. 10 sierpnia ogień pojawił się o godz.16.27 między stacjami Miały, a Drawski Młyn, po przejeździe pociągu z Poznania w kierunku Szczecina.

Iskry spod zblokowanych kół pociągu zapaliły wysuszoną trawę przy torach. Ogniska pożaru powstały jednocześnie w wielu miejscach, na długości kilku kilometrów. Od trawy zajęły się pobliskie zadrzewienia. Rozprzestrzenianiu się ognia sprzyjał silny wiatr z zachodu. Wkrótce żywioł był już nie do opanowania.

Ogień szalał w koronach drzew, później zajmowały się niższe piętra lasu. Ten pożar nazwany został przez miejscowych „czerwonym smokiem,” bo był dramatyczny w skutkach. Ogień szedł wierzchołkami drzew i stanowił zagrożenie dla całej puszczy. Zniszczył wówczas dorobek wielu pokoleń ludzi związanych z lasem, a ogrom zniszczeń przerażał. Pożar w ciągu zaledwie 8 godzin strawił 5,5 tys. ha lasów Puszczy Noteckiej. Dopiero ulewny deszcz, który przyszedł w nocy 11 sierpnia o godz. 0.30 przerwał koszmar. Wtedy pożarzysko odsłoniło rozmiar zniszczeń.

18 Nadleśnictw z RDLP Piła walczyło o odratowanie Puszczy Noteckiej tak długo, aż w miejscu spalonych drzewostanów zagospodarowano teren, by w przyszłości znowu rósł las. Posadzono 80 milionów sadzonek, a prace porządkowe i odnowieniowo-ochronne trwały blisko 3 lata.

W Potrzebowicach - przy oficynie z początku XX wieku, zwanej Staszicówką - jest głaz narzutowy z tabliczką informującą o pożarach na terenie Puszczy Noteckiej, które miały miejsce w 1992 roku.

Głazy narzutowe z nazwami wszystkich 18 nadleśnictw biorących udział w akcji dziesięć lat temu zostały przeniesione z terenu Nadleśnictwa Potrzebowice na tzw. „działki,” na których pracowały poszczególne nadleśnictwa.

Obszar dawnego pożarzyska po ponad trzech dekadach ciągle jest miejscem wzbudzającym zainteresowanie, wielu do dziś mówi o nim, że jedzie na grzyby na „spalonki”. Dzisiaj nikogo nie dziwią enklawy drzew liściastych w Puszczy Noteckiej, posadzone w ten sposób, by stanowiły zaporę w razie pojawienia się pożaru koron drzew, skutecznie izolując ogniska zapalne.

Historię pożarów w Puszczy Noteckiej przypominają także oryginalne rzeźby na terenie arboretum przy Nadleśnictwie Potrzebowice. Znajdują się tam rzeźby „Aura” i „Smok” dłuta Jana Grześkowiaka emerytowanego leśniczego Leśnictwa Dziewanna, naocznego świadka pożarów z 1992 roku, pracującego przy uprzątaniu i odnowieniu zniszczonych powierzchni.

Emocje, które towarzyszyły tej pracy i symbolikę tej rzeźby autor opisał tak: (…) po tej gigantycznej pracy, która została wykonana i po tym, jak na pożarzysku zaczęło się zielenić, wstąpiło we mnie trochę optymizmu. Rzeźbę nazwałem Aurą, bo ma sprzyjać (…) drzewkom, które zostały posadzone na tych tysiącach hektarów. Uniesiona ręka z czarką symbolizuje deszcz, który tam ma padać, a do tej czarki dolatuje ptak spragniony, który pije wodę. W drugiej ręce trzyma sadzonkę w okresie wzrostu. Korzenie tej sadzonki wrastają jak żyły w rękę postaci.     

Rzeźba „Smok” została wykonana przez ówczesnego leśniczego Leśnictwa Dziewanna Jana Grześkowiaka dla upamiętnienia najszybciej rozprzestrzeniającego się pożaru lasu w historii polskiego leśnictwa.

Artysta-rzeźbiarz na drewnianej tablicy wyrył napis: „W dniu 10 sierpnia 1992 r. o godzinie 16.00 ognisty smok pociągiem przyjechał i w czasie ośmiu godzin pożarł 5500 ha lasu!”. W opisie rzeźby znajduje się również taka informacja od autora, żeby ci, którzy będą patrzyli na tego „smoka” dostawali gęsiej skórki i nabierali większego szacunku do przyrody.

Nadleśnictwo Potrzebowice nieustannie prowadzi działania edukacyjne, podkreślając znaczenie ochrony przeciwpożarowej.

Pożary są nadal jednym z najgroźniejszych niebezpieczeństw związanych współcześnie z gospodarką leśną prowadzoną w Puszczy Noteckiej.

Pamiętajmy, by chronić lasy!