Niepokojący portret cyfrowego pokolenia i co samorządy mogą z tym zrobić

Wokół wpływu technologii na młodzież nagromadziło się wiele opinii, teorii i obaw - często sprzecznych i opartych na pojedynczych obserwacjach. Tymczasem badania naukowe dostarczają coraz więcej konkretnych danych o tym, jak świat cyfrowy kształtuje emocje, relacje i poczucie bezpieczeństwa nastolatków. Ten artykuł prezentuje zarówno światowe i ogólnopolskie badania naukowe, jak i wyniki badań przeprowadzonych podczas warsztatów Futuronet w szkołach w całej Polsce.

Zaczyna się od 2 roku życia

To, co jeszcze dekadę temu było domeną dorosłych, dziś staje się naturalnym elementem świata najmłodszych – już około drugiego roku życia wiele dzieci przechodzi swoją pierwszą „cyfrową inicjację”. Jak podaje ogólnopolskie badanie ,,Brzdąc w Sieci” znaczna część maluchów w wieku 0–6 lat korzysta z urządzeń mobilnych, a średni wiek pierwszego kontaktu z technologią to nieco ponad 2 lata. W tym samym badaniu rodzice przyznali, że często dają dziecku telefon lub tablet jako nagrodę, motywację czy sposób na uspokojenie, co od najmłodszych lat buduje silną więź emocjonalną z technologią – nawyk, który zwykle przenosi się w dorosłość.

Polska w czołówce krajów doświadczających cyberprzemocy

Z biegiem czasu smartfon przestaje być tylko zabawką czy narzędziem do oglądania bajek – staje się głównym kanałem komunikacji, miejscem zawierania przyjaźni, a nierzadko jedynym „forum” życia towarzyskiego nastolatka. To właśnie tam, spędzając średnio około sześciu godzin dziennie w internecie, młodzi przeżywają swoje pierwsze sukcesy i porażki społeczne, ale też spotykają się z odrzuceniem, hejtem i przemocą.

Raport NASK ,,Nastolatki 3.0” – jedno z najszerszych badań o cyfrowym życiu młodzieży w Polsce – pokazuje, że wielu nastolatków regularnie obserwuje sytuacje, w których rówieśnicy padają ofiarami wyzwisk i ataków w sieci. Z kolei badanie Europejskiego Biura WHO z lat 2021/2022 wskazuje, że Polska należy do krajów o najwyższym odsetku młodzieży doświadczającej cyberprzemocy.

Samotność ofiar cyberprzemocy

Badania Futuronet, prowadzone podczas warsztatów w szkołach, pozwalają również poznać skalę problemu. Z naszych anonimowych ankiet wynika, że co trzeci uczeń padł ofiarą hejtu w internecie, a niemal co czwarty przyznaje, że sam napisał coś, czego nie powiedziałby twarzą w twarz. Te doświadczenia, zarówno w roli ofiary, jak i sprawcy, zwykle pozostają niewidoczne i niewypowiedziane w domach czy szkołach. I tu pojawia się statystyka, która powinna zapalić czerwone światło: prawie 40% uczniów przyznało, że w razie zagrożenia w sieci nie zwróciłoby się o pomoc do rodziców. To oznacza, że tysiące młodych ludzi zostaje samych wobec przemocy online, która może nieść drastyczne skutki dla zdrowia psychicznego. Podobny obraz wyłania się z badań NASK, które potwierdzają rosnącą bierność nastolatków wobec zgłaszania przemocy internetowej. 

Jednym z głównych powodów jest niski poziom zaufania do kompetencji cyfrowych dorosłych. Zebrane dane pokazują, że niemal 75% uczniów deklaruje, iż rodzice rzadko lub nigdy nie pytają ich o aktywności w internecie - z kim rozmawiają, co oglądają, w co grają. W efekcie wielu z nich woli milczeć, bo nie wierzy, że dorośli rozumieją cyfrowy świat, w którym dorastają, a to sprawia, że przemoc online staje się jeszcze trudniejsza do zatrzymania.
 

Nie tylko hejt, czyli inne zagrożenia w sieci

Hejt pozostaje głównym zagrożeniem w sieci, ale nie jedynym. Młodzi ludzie spotykają się także z szantażem czy kradzieżą tożsamości, np. poprzez zakładanie fałszywych kont na mediach społecznościowych. Najpoważniejsze są jednak te formy przemocy, które wynikają z bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem. Należą do nich grooming – budowanie przez dorosłego zaufania dziecka w celu jego wykorzystania – oraz seksting, czyli przesyłanie treści o charakterze seksualnym. Według danych NASK skala tego zjawiska jest alarmująca: co trzeci nastolatek przyznaje, że otrzymał w internecie nagie lub półnagie zdjęcie. Te zagrożenia nabierają szczególnego znaczenia, gdy spojrzymy na to, jak młodzi budują swoje relacje społeczne. 

Badania Futuronet pokazują, że co trzeci uczeń uznałby za przyjaciela osobę, której nigdy nie spotkał na żywo i taki sam odsetek utrzymuje stałą znajomość wyłącznie online. To pokazuje, że coraz częściej bliskości i zrozumienia szuka się w świecie wirtualnym, co z kolei osłabia umiejętności społeczne na żywo i w efekcie prowadzi do poczucia ilozacji. Poszukiwanie autentycznego kontaktu odzwierciedla szerszy problem samotności wśród młodego pokolenia. Według międzynarodowego badania HBSC WHO z 2022 roku, obejmującego 280 tysięcy nastolatków z 44 krajów, polskie trzynastolatki zajmują pierwsze miejsce w Europie pod względem odczuwanej samotności. To alarmujący sygnał: nasze dzieci należą dziś do najsamotniejszych w Europie.
 

Profilaktyka – najlepsza ochrona przed skutkami cyberprzemocy

W obliczu tak złożonych i narastających zagrożeń kluczowe znaczenie zyskuje profilaktyka cyberprzemocy, szczególnie ta rozpoczynana we wczesnym wieku. Zgodnie z zasadą, że lepiej zapobiegać niż leczyć, skuteczne działania prewencyjne to najlepszy sposób ochrony młodzieży przed poważnymi konsekwencjami przemocy w sieci – depresją, izolacją społeczną czy nawet myślami samobójczymi. Wczesne interwencje pozwalają uniknąć długotrwałych skutków emocjonalnych i psychicznych, które często towarzyszą doświadczeniu agresji online. 

Więcej praktycznych materiałów dotyczących profilaktyki znajduje się na stronie Futuronet, z opisem możliwych działań dla szkół i rodzin: https://futuronet.pl/profilaktyka_cyberprzemocy

Jak samorządy mogą działać?

Ogólnopolskie statystyki to dobry punkt wyjścia, ale każda społeczność wymaga indywidualnego podejścia. Nastolatki z małych miejscowości inaczej korzystają z internetu niż rówieśnicy z dużych miast, a lokalne uwarunkowania - od dostępności zajęć pozalekcyjnych po sytuację ekonomiczną rodzin - wpływają na rodzaje zagrożeń, z jakimi spotykają się młodzi ludzie. Bez diagnozy lokalnej samorządy działają w ciemno, inwestując środki w rozwiązania, które mogą nie trafiać w rzeczywiste potrzeby ich społeczności.

W odpowiedzi na te potrzeby Futuronet oferuje przygotowanie lokalnych danych diagnostycznych w formie raportów o stanie uzależnień cyfrowych, cyberprzemocy i nawykach uczniów danej społeczności - np. szkoły lub całej gminy. Powstają one na podstawie anonimowych ankiet wśród młodzieży, a ich wyniki są zestawiane z ogólnopolskim badaniem Nastolatki 3.0 NASK.

Raport zawiera także rekomendacje psychologa wspierające szkoły, nauczycieli i rodziców w działaniach profilaktycznych. Dzięki temu samorządy mają dziś unikalną szansę wyprzedzić problem zanim eskaluje w ich społecznościach. Z takiego rozwiązania skorzystały już m.in. Ełk, Starachowice, Ostróda, Janów Lubelski, Krasnobród, Kąty Wrocławskie czy Ząbkowice Śląskie, a kolejne samorządy dołączają do tych, które stawiają na profilaktykę opartą na rzetelnych danych.

Samorządy zainteresowane szczegółowymi raportami diagnostycznymi znajdą więcej informacji tutaj: https://futuronet.pl/raporty_diagnostyczne

Zaproś Futuronet do swojego miasta

Zrealizujemy pilotażowy projekt, który da obraz naszej metody działania, wartości dla odbiorców oraz pozwoli podjąć decyzję o kontynuacji. Wychowanie młodego pokolenia w erze cyfrowej stawia przed rodzicami, szkołami i samorządami wiele pytań i wątpliwości. Badania i doświadczenia ze szkół pokazują jednak jednoznacznie – nie wystarczy reagować dopiero wtedy, gdy problemy się pojawią, bo wtedy często jest już za późno. Kluczem jest profilaktyka oparta na rzetelnej diagnozie lokalnej, pozwalająca dostosować działania do realnych potrzeb społeczności. W obliczu wszystkich wyzwań jedna rzecz pozostaje pewne – pierwszym krokiem do działania jest wiedza.

Futuronet zaprasza wszystkie samorządy do współpracy. Wspólnie możemy stworzyć bezpieczne środowisko cyfrowe dla dzieci i młodzieży.

Skontaktuj się z nami na adres [email protected]

www.futuronet.pl